اباطیل ِسرد در احتضار ِیارانه‌ها

 

درباره‌ی یارانه‌های ذاتاً هدف‌مند ِپوزیتیویسم به اقتصاد‌خوانده‌ها

 

1- پوزیتیویسم، درست مثل ِخصم ِمعرفت‌شناختی‌اش (ایدئالیسم و آرمان‌شهر‌گرایی) همیشه در رویارویی با واقعیت لنگ می‌زند. شالوده‌ی جهان‌بینی ِپوزیتیویستی، که با آن لتی از تن ِواقعیت (هست‌ها وامور ِحاضر) سروکار دارد که در یک طرف ِگیوتین ِهیوم جدا از بخش ِدیگر (بایدها/امکان‌مندی‌ها) شقه شده، هیچ فضای گشوده‌ای برای کاوش ِذهن در بزنگاه‌هایی که امر ِواقعی حدت ِوجودی‌اش را بر منطق و برهان ِنمادینه‌شده سوار می‌کند باقی نمی‌گذارد. نگاه ِپوزیتیویستی عاجز از برنده‌گی ِتحلیلی‌ای‌ست که قشر ِواقعیت را، لایه‌های‌اش را، بکاود و حق ِ ارزش و امر ِامکانی را در سلطه‌ی واقع‌مندی‌ها بازمعنا و اعاده کند. پوزیتیویسم، حتا به معنای پوپری ِکلمه، غیراکتشافی و غیررئالیست است. توسل به نظریه، اکتفا به هر نوعی از نگاه ِعلمی با بن‌انگاره‌های آهنینی که از حرارت و تندای ِذهن می‌توان با ماسیدن به آن کاست، در غیاب ِتحلیل ِساختاری و تبیین ِنقادانه مخفی‌گاه ِامنی را تقدیم ِکسانی می‌کند که به هر بهانه‌ای (کاهلی یا ترس) از تعهد ِاجتماعی ِرشته‌ی تعلیمی ِخود شانه خالی می‌کنند. در عرصه‌ی هماره‌پُرچالش ِرویارویی ِعقل ِناب و عقل ِعملی، چیزی متین‌تر و در عین حال وقیح‌تر از  پای‌بندی به اپیستمه‌ها و خالی‌کردن ِعرصه‌ی نقد ِریشه‌ای به عذر ِتعهد ِعلم‌وَری وجود ندارد. بیهوده‌گی ِوهن‌انگیز ِاغلب ِاظهاراتی که این روزها در وبلاگ‌های اقتصادی پیرامون ِنقد ِهدف‌مندکردن ِیارانه‌ها به‌پاست، زمانی آشکارتر می‌شود که عجز ِناستردنی ِرویکرد ِغالب ِاقتصادخوانده‌ها در تحلیل ِنقادانه را در شخصیت ِخنثای ِپوزیتیویسم معنا کنیم.

2- درباره‌ی ناکارامدی و ساختار ِپریشان ِسازمان ِحکم‌رانی در ایران بسیار خوانده ایم و دیده‌‌ ایم و چشیده‌ ایم و هنوز هم بسیار می‌توان گفت. به هر روی، مهم‌ترین مسأله در تحلیل ِهر پدیده‌ای در اقتصاد ِایران که به‌نحوی صوری با مناسبات ِشبه‌قانونی طرح می‌شود، درک ِوضعیت ِدولت ِمستقر در نظام ِسیاسی (اگر چنین چیزی وجود داشته باشد) و روابط ِمتقابل ِنیروهای حاکمیتی با هم است که درنهایت موقعیت ِانضمامی ِآن پدیده را در بستر ِاجرا تعیین می‌کنند. مدت‌هاست که دیگر نمی‌توان در ایران از رابطه‌ی منطقی ِقانون‌ و عمل حتا بر روی کاغذ حرف زد و تبیین‌ را در حد ِبررسی ِکیفیت ِقانون ِوضع‌شده و تحلیل ِدرون‌ماندگار ِآن تعریف کرد. بررسی ِخود ِقانون‌ها، طرح‌ها و تبصره‌ها و کشف و افشای ِشکاف‌های منطقی در آن‌ها قطعاً برای به کاربستن ِنظریه‌ها و پرورش ِمهارت ِتحلیلی مفید است، اما چنین بررسی‌هایی در شرایط ِسیاسی-اجتماعی ِحاضر در ایران اگر به قصد ِپرکردن ِسیاهه‌ی رزومه یا جیره‌خواری از هیئت ِعلمی ِخواب‌آلود ِدانشکده‌ نباشند، بی‌تردید حکم ِنوعی خودارضایی ِنظری را دارند. همه می‌دانیم که این دولت ِمستقر از نظر ِبی‌اعتنایی به دستگاه‌های نظارتی بی‌رقیب است؛ این دولت آشکارا مسلک ِابَرنهاد ِحقه‌ای را به خود گرفته که رفتار و نیات‌اش چون‌و‌چرا برنمی‌دارند، حرف ِخود را می‌زند و تعهدی در رابطه با پاسخ‌گویی به نظام ِسیاسی ِبین‌الملل، افکار ِعمومی (اگرچه دیگر به‌سختی می‌توان از چنین چیزی صحبت کرد) و حتا به برادران ِهم‌سنگر ِخود ندارد؛ نوعی بی‌حسی ِمفرط از سر ِفربه‌گی ِتوهم ِحقیقت‌مندی. در چنین وضعی به‌راستی چه‌طور می‌توان از موضوعیت ِتبصره و قانون حرف زد؟ چه‌گونه می‌توان در حضور ِچنین نهاد ِخیره‌سری تحلیل ِانضمامی ِیک طرح یا برنامه را برپایه‌ی ضعف‌های درونی و منطقی ِآن برپا کرد؟ مهم‌ترین رکن ِحکومت ِدموکراتیک (که البته می‌توان آن را مهم‌ترین تعیین‌گر ِبرقراری ِروابط ِآزاد ِاقتصادی-اجتماعی هم دانست) یعنی نظارت ِمردم بر شیوه‌ی حکم‌رانی، با منگ‌شدن ِتوده‌ها در جامعه‌ی تصویر و مصرف اساساً به امر ِمحال ِعرصه‌ی سیاسی ِامروز تبدیل شده است. به این فراگرد ِجهانی خاموش‌شدن ِتوده‌ها، وضعیت ِویژه‌ی دستگاه ِحاکمیتی ِکشور را که ضمیمه کنیم، تصویری نسبتاً بیان‌گر از حال‌و‌روز ِگجسته‌ی مناسبات ِاجتماعی-سیاسی به دید می‌آوریم که دولت در تارک ِآن چون خورشید ِماه‌زده‌ی طالع ِنحس می‌درخشد. از پیوند و هم‌بستری ِمدرن‌ترین تئوکراسی ِجهان ِامروز با پروسه‌ی پارلمان‌زدای ِپوپولیسم ِجهان‌گستر مغاک ِبزرگی زاییده شده که به سختی می‌توان در دل ِآن از امر ِاجتماعی صحبت کرد، چه رسد به امر ِاقتصادی ِمحضی که پتانسیل ِجای گرفتن در برنامه‌ی پژوهشی ِهموژنیزه و فروبسته‌ی نظریه‌ی اقتصادی را داشته باشد. برای وبلاگ‌نویسان ِاقتصادخوانده انگار ساده‌ترین واکنش فروکردن ِسر ِکبک ِهوش ِاجتماعی‌شان در زمین ِبرفک‌زده‌ی ِنظریه است. با این کار هم تحریرشان به دست ِزیرزمین‌نشین‌های یخ‌زده‌ی آکادمی می‌رسد و هم جلوه‌های اندوه و افسرده‌گی و خشم و عسرت بر زمین خاطرشان را نمی‌آزرد.

3- تحلیل ِنظری البته شرط ِلازم ِهر تحلیل ِاقتصادی از هر وضعیتی‌ست؛ اما کسانی که با ادبیات و تاریخ ِاقتصادی آشنایند خوب با محدودیت‌های عقلانی ِچنین برهان‌آوری‌هایی خاصه در وضعیت‌های بغرنج ِبومی آگاه اند. خرده‌گرفتن از ناسازگاری‌های درونی ِطرح ِهدف‌مندکردن ِیارانه‌ها و تذکر نسبت به کم‌بود ِپیش‌شرط‌های لازم برای اعمال ِچنین سیاستی البته لازم ولی مسلماً ناکافی‌ست. در بزنگاه‌های این‌چنینی، که وررفتن به نظریه حکم ِاتاق ِامن ِگرمی را می‌پذیرد که جا را برای روشن‌گری درباره‌ی بسط ِخودکامه‌گی و بازتولید ِسلطه تنگ می‌کند. لاسیدن با شرط ِلازم ِتحلیل، با فرسودن و منحرف‌ساختن ِتوجه‌ها، با تبعید ِشرط ِکافی به عرصه‌ی داد و قال و خیابان، چیزی نیست مگر هم‌دستی با جریان ِسلطه‌گری. تأثیر ِاجتماعی ِخاموش‌بودن به‌مراتب به‌تر از چنین لاسیدن‌هایی‌ست.

4 - مسأله‌ صرفاً تخریب ِمضاعف ِوضع ِمخروب ِمعیشتی ِمردم ِمأیوس و یا حتا تشدید ِفشار ِروانی ِوارد‌شده به آن‌ها و پیامدهای روان‌شناختی-اجتماعی ِآن در وضعیت ِرکودی-تورمی-تحریمی ِحاضر نیست.  مهم‌تر از همه‌ی این مهم‌ها، آثار ِاجتماعی-سیاسی ِاین طرح در بلندمدت است. وابسته‌شدن مردم به واریزهای ِارباب‌نما و موهن ِپدرسالار، تحقیر ِشخصیتی و طبیعی‌شدن ِشخصیت ِحقیر و تعمیق ِفروپاشی ِاجتماعی در تکثیر ِهویت ِجیره‌ای، آرایش ِجدید ِنهادهایی که سازوکار ِبازتوزیع ِاقتصادی را در غیاب ِنهادهای اقتصاد ِمدرن و مهم‌تر از آن به لطف ِناکارامدی ِدستگاه ِقانونی ِنظارت به هر نحوی که بخواهند دست‌کاری می‌کنند، در میان‌مدت طبقه‌ی متوسط را از شکل خواهد انداخت؛ به این باید تأثیر ِتکاثری ِعدم ِشفافیت ِحاکمیت، معلق‌نگه‌داشتن ِمردم (که خود به حس ِحقارت، عدم‌امنیت و سرسپرده‌گی به مرجع ِاطلاعات، به پدر، دامن می‌زند)، و سرکوب ِبی‌امان ِناقدان ِبرنامه را افزود تا شرایط ِتخریب ِبنیادین ِنیروهای معترض و دموکراتیک را در بلندمدت تصویر کرد. تورم، رکود و سایر ِمفهوم‌هایی که متوسلان به نظریه‌ی اقتصادی، به نحوی غیرساختاری از آن برای بررسی ِچنین شرایطی بهره می‌گیرند، هرگز قادر به ردگیری ِپیامدهایی از این دست نیست؛ پیامدهایی که وقوع ِآن‌ها در چشم‌انداز ِاقتصاد ِسیاسی ِکشور در بلندمدت دور از انتظار نیست.

5 – پوزیتیویسم با بلعیدن ِامر ِامکانی، با روی‌تافتن از سیمای ِلت‌وپار ِواقعیت، با پناه‌گرفتن زیر ِپروبار ِلوگوسی که به لطف ِفرمالیسم ِمنطق از این بدریخت آفتاب ِحقیقت می‌سازد، تخم ِملالت را در دل ِذهنیتی می‌کارد که در عین ِخماری زیر ِ آفتاب، سردی ِتیز ِرخداد را تا استخوان ِوجدان می‌چشد... کم‌حوصله‌گی را فقط نباید به بد ِروزگار و بیزاری از هستی و مزاج ِصفراوی نسبت داد، آی‌کیوی بالا گاهی به کار ِتولید و تکثیر ِملالت می‌افتد تا از ناخرسندی‌های وجدان ِمعذب ِعلم‌وری بکاهد.